Claude Lévi-Strauss : Gedaan met de illusies

Net geen 101 werd hij, de vader van het structuralisme. Claude Lévi-Strauss was ondertussen al zo oud dat hij zijn eigen voorbijgestreefd was. Zijn pogingen om de structurele methode te introduceren in de sociale wetenschappen, dat heeft hij nooit voor elkaar gekregen. Maar de man schonk de wereld wel een cruciaal nieuw begrip: multiculturaliteit.

De geboorte van Lévi-Strauss vond plaats op 18 november 1908, in ons eigen Brussel zowaar. De geboorteplaats was eigenlijk puur toeval, bijna letterlijk een 'accident de parcours'; zijn ouders waren gewoon op doorreis toen Claude naar buiten kwam. In zijn jeugd werd het al snel duidelijk dat de jonge spruit een indruk zou nalaten in de wereld. Op zijn 10e kende hij Don Quichote van buiten en probeerde hij een opera in elkaar te boksen. Hij studeerde filosofie aan de Sorbonne, waar toen ook andere toekomstige groten de lessen volgden, zoals Sartre en Beauvoir. Contact was er nog niet, dat zou pas later komen, als hun denkbeelden frontaal op elkaar botsten.

Vanaf 1935 doceerde hij in het Braziliaanse São Paulo filosofie. Daar raakte hij geïnteresseerd in de Indiaanse samenlevingen van de Matto Grosso en het Amazonegebied. Zijn etnologische en antropologische inzichten schreef hij later neer in zijn eerste meesterwerk Tristes tropiques (1955). Tristes tropiques was een wetenschappelijk werk met een autobiografische inslag. Hij kreeg onmiddellijk te maken met kritiek: de etnologen vonden het boek amateuristisch en het grote publiek vond het dan weer veel te moeilijk.

Zijn kennismaking met het structuralisme had hij in de Tweede Wereldoorlog, toen hij in 1941 Frankrijk ontvluchtte - het werd daar wat te heet onder de voeten voor Lévi-Strauss met zijn Joodse roots - en naar de Verenigde Staten ging. Daar ontmoette hij de Russische taalkundige Roman Jakobson, die druk bezig was met het structuralisme te introduceren in de taalwetenschappen. Lévi-Strauss zou de rest van zijn tijd proberen om hetzelfde te doen voor de sociale wetenschappen.

Alle aspecten van de cultuur nam Lévi-Strauss onder de loep, van Indiaanse maskers tot West-Europese poëzie. Voor hem was er geen echt 'ik'. Dat subjectief gegeven leidde alleen maar tot illusies, die volgens Lévi-Strauss niet meer dan luchtbellen waren. Structuren, dát was hetgene dat de mensheid deed draaien. Uit die structuren komen allemaal regels. Hij verwierp het onderscheid tussen beschaafde en primitieve culturen. In tegenstelling tot de anderen van zijn tijd zocht hij naar de gelijkenissen tussen culturen, niet de verschillen. De overgang van natuur naar cultuur fascineerde hem mateloos.


Zijn denken bracht hem in de clinch met o.m. Sartre, die hij op een bepaald punt aanduidde als een ordinaire toogfilosoof. In de jaren '60 schreef hij nog andere beroemde werken, waar La Pensée sauvage (1962) en Le cru et le cuit (1964) met kop en staart bovenuitsteken. Met Le cru et le cuit begon hij aan een vierdelige analyse genaamd Mythologiques, wat volgens de meesten nog steeds geldt als hét magnum opus van Claude Lévi-Strauss.

Tot de jaren '70-'80 was iedereen in de ban van het structuralisme. Maar daarna viel hij uit de mode. In zijn zeldzame interviews beklaagde hij zich vaak over de moderne wereld. In 2005 merkte hij nog op dat 'zijn' wereld maar 1,5 miljard mensen had geteld, terwijl het er nu al 6 miljard waren. Hij zat volop te kappen op subjectivisme, monotheïsme en universalisme, drie dingen die de wereld voor hem alleen maar op zeep hielpen. Gelukkig was hij niet, zo beweerde hij. Toch bereikte hij nog de kaap van de 100, de ongelukkige. Sinds 1973 zetelde hij in de Académie française en was ineens ook het eerste lid dat ooit de 100 bereikte. In de nacht van 31 oktober op 1 november blief de laatste intellectuele reus van het Franse denken van de twintigste eeuw zijn laatste adem uit. Het nieuws werd nu pas bekendgemaakt. Hij strandde op 28 dagen van zijn 101e verjaardag.